แม้ว่ากาลเวลาจะผ่านไปนานสักเพียงใด ภาพเหตุการณ์ความรู้สึก ความคิดยังคงอยู่ “ประสบการณ์น้ำตาสาละวิน” นี้ เป็นหนึ่งในสารคดี ของนักเขียนที่สร้างสรรค์ให้นักเขียนนั้นมีชีวิต มาตลอดระยะเวลา 30 ปี อย่าง ธีรภาพ โลหิตกุล ศิลปินแห่งชาติที่คนไทยคุ้นชิน ซึ่งได้แต่งขึ้นโดยเล่าเรื่องราวชีวิตของเขาเป็นเหตุการณ์และแทรกประวัติของเขาร่วมด้วย ซึ่งเหตุการณ์ที่กล่าวถึงเป็นเหตุการณ์ในอดีตที่คนไทยยังจำได้มิลืมเลือน อย่างเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519
 

          ผู้เขียนได้พาเราย้อนกลับไปยังเหตุการณ์ในวันที่เกิดเหตุ ถึงการยึดอำนาจการปกครอง การมีคำสั่งให้จัดการขั้นเด็ดขาดกับผู้ร่วมชุมนุมประท้วง และรวมถึงภาพเหตุการณ์อันโหดร้ายที่มีการใช้เสียงปืนข่มขู่ เสียงโห่ร้อง ของเหล่านักศึกษาที่ต้องต่อสู้กับอำนาจเผด็จการและความรุนแรงที่น่าอดสู จากผู้มีอำนาจ สารคดีเรื่องนี้ได้ต่อยอดในเรื่องของเหตุการณ์ สภาพจิตใจ ถึงข้อเท็จจริงจากผู้เขียนมากยิ่งขึ้น
 

          ตั้งแต่ต้นเรื่องผู้เขียนได้เล่าถึงเหตุการณ์ที่เกี่ยวกับการต่อสู้กับอำนาจที่สูงกว่าจากเรื่องราวที่กองทหารพม่าสู้รบระหว่างกองกำลังกะเหรี่ยง และพ่วงด้วยความขัดแย้งระหว่างกะเหรี่ยงลัทธิฤๅษี กับหน่วย ต.ช.ด. ของไทย และกล่าวถึงว่าเรื่องเหล่านั้นเป็นความปกติที่เกิดขึ้น “วนเวียนอยู่อย่างนี้จนเสมือนนี่คือชีพจรที่ต้องเต้นและเป็นไปของชายแดนไทยพม่า” ในบริเวณแม่น้ำเมย สาละวิน และเพียงอ่านไปเรื่อย ๆ ดิฉันก็สะดุดถึงความคิดของผู้เขียนที่กล่าวว่า “ข้าพเจ้ากลับสะเทือนใจอย่างรุนแรง” ซึ่งผู้เขียนได้กล่าวไว้ก่อนหน้าว่า “ไม่เคยมีประสบการณ์ใกล้ชิดกับเหตุการณ์” โดยทำให้ดิฉันนึกถึงว่าผู้เขียนนั้นต้องเคยมีภูมิหลังประสบการณ์ที่คล้ายคลึงกับเหตุการณ์ พร้อมทั้งกล่าวถึงความรู้สึกที่แสดงถึงความเศร้าโศกจนเสียน้ำตา ย่อมเป็นเรื่องที่ฝังลึกในใจของผู้เขียน โดยเริ่มชัดเจนขึ้นจากที่ผู้เขียนได้บอกถึงการ “หลั่งน้ำตาอาลัยให้โชคชะตาของเพื่อนมนุษย์ที่ถูกรังแก” และยังเชื่อมโยงกับเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น เช่น “ภาพคลื่นของผู้อพยพชาวกัมพูชาที่แตกกระสานซ่านเซ็นหนีตายเข้ามาฝั่งไทย” “ยามเมื่อได้เห็นหนังสือพิมพ์พม่าตีพิมพ์รูปพระสงฆ์ก้มลงกราบตีน” และรวมถึงเหตุการณ์ที่เคยเกิดขึ้นเมื่อ 17 ปีก่อน แม้ว่าจะผ่านล่วงเลยมา แต่ยังคงนึกถึงเหตุการณ์ในอดีตอยู่เสมอ ภาพที่ชนกลุ่มน้อยต้องต่อสู้ แต่ก็ต้องพ่ายแพ้ให้กับอำนาจ ภาพเหตุการณ์ที่แม้จะผ่านมานานแต่ก็มิอาจลืมเลือนได้
 

          จากบทความสารคดีเรื่องนี้ได้ให้ความรู้ความเข้าใจในเรื่องของชนกลุ่มน้อยที่ต้องต่อสู้และถูกการกดขี่จากอำนาจ รวมถึงความสะเทือนใจใจเรื่องของเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน “ประสบการณ์ น้ำตา สาละวิน” นั่นเองเป็นตัวสื่อถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น และผู้เขียนได้บรรยายมาถึงร่วมกับเหตุการณ์ในชีวิต ที่กล่าวถึง มนุษยธรรมและน้ำใจของมนุษย์ หากเรามองเห็นในจุดนี้ บางทีสิ่งที่เกิดขึ้นย่อมเบาบางลงไปได้
 

          บทปิดท้าย การบรรยายในสารคดีได้มีการถูกวางลำดับขั้นตอนการเล่าเรื่องที่เกิดขึ้นเป็นภาพเหตุการณ์ในสิ่งที่นึกย้อนกลับมามองถึงเรื่องราวเหตุการณ์ในความทรงจำ ที่ถึงแม้เวลาจะผ่านไปนานเพียงใดแต่หากมีสิ่งที่กระทบใจกับภูมิหลังย่อมทำให้เห็นภาพเหตุการณ์ และทำให้ดิฉันเข้าใจถึงหัวอกของผู้เขียน ดังกล่าวว่า “ความทรงจำอันเจ็บปวด...เจ็บลึก” นั้นคงทำให้หวนนึกถึง

ประสบการณ์ น้ำตา สาละวิน ไหลหลั่งริน หวนนึกถึงกาลเวลา
บทวิจารณ์ ประสบการณ์ น้ำตา สาละวิน ของ ธีรภาพ โลหิตกุล
โดย วริทธ์ธร สายแดง
โครงการ อ่าน เขียน เรียนรู้ สู่งานวิจารณ์ ปีที่ 5