เส้นทางชีวิตและผลงานอันโดดเด่นของ หม่อมราชวงศ์นริศรา จักรพงษ์ ผู้ก่อตั้ง River Books
คุณหญิงนริศรา คือหนึ่งในบุคคลสำคัญของวงการสื่อสิ่งพิมพ์ของไทย ผู้มีบทบาทสำคัญในการเผยแพร่และอนุรักษ์วัฒนธรรมไทยไปยังเวทีโลก ด้วยความรู้และประสบการณ์ที่กว้างขวางจากการศึกษาและการทำงานในหลายประเทศ เธอเป็นผู้ก่อตั้งสำนักพิมพ์ River Books ที่ได้รับการยอมรับในระดับสากล เส้นทางชีวิตของคุณหญิงหยั่งรากลึกในสายวิชาการ โดยสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีด้านประวัติศาสตร์ศิลป์วิทยาจาก The Courtauld Institute มหาวิทยาลัยลอนดอน และปริญญาโทด้านเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษาจาก School of Oriental and African Studies มหาวิทยาลัยลอนดอน พื้นฐานด้านวิชาการนี้ช่วยให้ คุณหญิงนำพาความหลงใหลในศิลปะและวัฒนธรรมมาสู่สายอาชีพการทำสำนักพิมพ์นี้ ตลอดระยะเวลากว่า 30 ปี งานของคุณหญิงสะท้อนถึงความตั้งใจที่จะถ่ายทอดมิติที่ลึกซึ้งของวัฒนธรรมไทยให้เป็นที่รู้จักในมุมมองใหม่ที่กว้างไกลกว่าเดิม
รากฐานชีวิตและความท้าทายในวัยเยาว์
คุณหญิงมีเชื้อสายที่หลากหลาย ทั้งรัสเซียและไทย ช่วงวัยเด็กของคุณหญิงเติบโตขึ้นในสองวัฒนธรรมที่แตกต่างอย่างสิ้นเชิง ระหว่างไทยและอังกฤษ คุณหญิงสามารถใช้สองภาษาได้อย่างคล่องแคล่ว ประสบการณ์นี้ไม่เพียงช่วยเพิ่มความเชี่ยวชาญด้านภาษา แต่ยังหล่อหลอมมุมมองที่เป็นสากลซึ่งกลายเป็นจุดเด่นในงานของคุณหญิง เมื่ออายุเพียง 7 ปี คุณหญิงต้องสูญเสียพ่อ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ นักประพันธ์ผู้ทรงนิพนธ์หนังสือไว้กว่า 33 เล่ม และแม่ หม่อมเอลิสะเบธ จักรพงษ์ ณ อยุธยา ก็จากไปเมื่อเธออายุ 15 ปี ความท้าทายเหล่านี้กลับกลายเป็นแรงผลักดันให้คุณหญิงสร้างเส้นทางชีวิตด้วยความมุ่งมั่นของตนเอง
กำเนิด River Books
การกลับมาทำงานที่ประเทศไทย เป็นอาจารย์สอนวิชาประวัติศาสตร์ศิลป์วิทยา ที่มหาวิทยาลัยศิลปากร และสอนภาษาอังกฤษที่โรงเรียนจิตรลดา คุณหญิงมีความสนใจเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม ศิลปะของไทย สิ่งที่หลายคนมองข้าม คุณหญิงศึกษาอย่างลึกซึ้ง จนกลายเป็นแรงบันดาลใจในการสร้าง River Books ความมุ่งมั่นในการบันทึกวัฒนธรรมไทย คุณหญิงอธิบายถึงเป้าหมายของตนเองว่า “ประเทศไทยมักถูกนำเสนอในภาพลักษณ์ที่จำกัด เช่น อาหารอร่อย หรือแหล่งท่องเที่ยวทางเพศ แต่ฉันรู้ว่าประเทศนี้มีวัฒนธรรมที่ลึกซึ้งมากกว่านั้น ฉันอยากแสดงให้โลกเห็นถึงอีกด้านหนึ่งของไทย”
หนึ่งในโครงการที่ยิ่งใหญ่ของคุณหญิงคือการจัดทำ Oxford English-Thai Dictionary เพื่อเชื่อมโยงความเข้าใจระหว่างภาษาและวัฒนธรรม แม้จะเป็นงานที่ยากลำบาก แต่คุณหญิงก็สามารถนำพาสำนักพิมพ์ไปสู่การขยายการทำงานที่กว้างขึ้น ผลงานที่น่าภาคภูมิใจ ในช่วงเวลาที่ยาวนานในสายอาชีพนี้ เช่น หนังสือ Things Thai ที่สำรวจความเป็น “ไทย” ในมิติที่ลึกซึ้งกว่าแค่ภาพลักษณ์ผิวเผิน เช่น วิถีชีวิตประจำวัน และ Very Thai ซึ่งเจาะลึกวัฒนธรรมร่วมสมัยและขนบธรรมเนียมที่กำลังเลือนหาย คุณหญิงยังผลิตหนังสือเกี่ยวกับวัฒนธรรมในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ซีรีส์เกี่ยวกับพม่า และหนังสือ Ancient Angkor ที่ประสบความสำเร็จ แม้จะต้องเผชิญปัญหาการละเมิดลิขสิทธิ์ที่ส่งผลกระทบอย่างหนัก
การพัฒนาสำนักพิมพ์ในยุคดิจิทัล เมื่อพูดถึงการโปรโมตและกระจายหนังสือทั่วโลก คุณหญิงนริศรากล่าวว่าการใช้โซเชียลมีเดีย เช่น Facebook และ Instagram เป็นเครื่องมือสำคัญ นอกจากนี้ และมีการจัดจำหน่ายในร้านหนังสือชั้นนำ เช่น Asia Books และ Kinokuniya คุณหญิงยอมรับว่าการบริหารสำนักพิมพ์ในยุคปัจจุบันเป็นงานที่ท้าทาย “หากคุณอยากหาเงินเยอะ ๆ ฉันไม่แนะนำให้เข้าสู่วงการนี้ แต่งานนี้ทำให้ฉันได้พบเจอสิ่งใหม่ ๆ และผลิตงานที่มีคุณค่าในระยะยาว”
มรดกแห่งความหลงใหล นอกจากงานด้านสื่อสิ่งพิมพ์แล้ว คุณหญิงยังเริ่มต้นโครงการที่เกี่ยวข้องกับการเดินทางของท่านปู่ สมเด็จพระเชษฐาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ในยุครัชกาลที่ 6 โดยคุณหญิงมองว่านี่คือหน้าที่ในการบันทึกประวัติศาสตร์ของครอบครัว และยังคงยึดมั่นในหลักการสร้างงานที่มีคุณค่าและยั่งยืน ด้วยความมุ่งมั่นและความเชี่ยวชาญ
หม่อมราชวงศ์นริศรา จักรพงษ์ ได้ทำให้ River Books เป็นหนึ่งในสำนักพิมพ์ที่มีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์และเผยแพร่วัฒนธรรมไทยในระดับสากล คุณหญิงเผยว่า แรงบันดาลใจที่ผลักดันเธอคือความปรารถนาที่จะส่องแสงให้เห็นชีวิตของคุณปู่ ซึ่งเป็นบุคคลสำคัญในยุครัชกาลที่ 6 คุณหญิงได้เริ่มต้นการเดินทางทางวรรณกรรมที่ถักทอเรื่องราวการเดินทางอันกว้างไกลของคุณปู่ โดยครอบคลุมกรุงเทพฯ พิตต์สเบิร์ก และลอนดอน ผ่านการเดินทางด้วยเรือและรถไฟ อ้างอิงจากบันทึกส่วนตัวของท่านปู่ หนังสือที่กำลังจะตีพิมพ์เล่มนี้สัญญาว่าจะเป็นการผสมผสานที่น่าหลงใหลระหว่างประวัติศาสตร์ส่วนตัว การสำรวจวัฒนธรรม และเสน่ห์อันไร้กาลเวลาของการเดินทาง “ฉันคิดว่านี่คือหน้าที่ของฉันที่มีต่อครอบครัวในการบันทึกทุกอย่าง…” คุณหญิงกล่าวพร้อมรอยยิ้ม
เมื่อถามเกี่ยวกับสายราชสกุลของคุณหญิงมีส่วนช่วยหรือส่งผลอย่างไรกับการทำสำนักพิมพ์ คุณหญิงนริศราตอบอย่างหนักแน่นว่า “ฉันไม่เคยใช้ความสัมพันธ์ใด ๆ เป็นเครื่องมือ ฉันเลือกทำงานตามคุณค่าของมันเอง ฉันโชคดีมาก และฉันไม่เคยลืมเรื่องนี้” หัวใจของแนวทางการทำงานของคุณหญิงคือการประเมินคุณค่าของงานแต่ละชิ้นอย่างเป็นกลาง ปราศจากการพึ่งพาความสัมพันธ์ในครอบครัว นริศายังคงยึดมั่นในหลักการและความเหมาะสมในการทำงานอย่างมืออาชีพ มุมมองนี้เน้นย้ำถึงความมุ่งมั่นของคุณหญิงในการรักษารากฐานทางจริยธรรมของ River Books เพื่อให้มั่นใจว่าโครงการแต่ละชิ้นมีคุณค่าในตัวเอง และมีส่วนช่วยในการสำรวจวัฒนธรรมและการเพิ่มพูนความรู้ทางวรรณกรรมอย่างมีความหมาย
